Hoe overheden sociaal ondernemen kunnen stimuleren

Door: Thea Smid-Verheul

Thea Smid-Verheul is het nieuwste bestuurslid van de Code Sociale Ondernemingen. Als inkoopadviseur bij verschillende gemeenten heeft zij ruime ervaring met het betrekken van sociale ondernemingen bij inkooptrajecten. Ze deelt graag een aantal van haar inzichten en waarom zij het belangrijk vindt om zich voor de Code in te zetten.

Sociale ondernemingen geven een stad of dorp betekenis en energie. Wie vindt de verhalen van deze ondernemingen nou níét mooi? Ze maken kansen mogelijk voor mensen met bijvoorbeeld autisme of ex-gedetineerden, ze creëren waarde voor het milieu – en nog veel meer.

In mijn werk als zelfstandig inkoopadviseur zie ik dat veel lokale en provinciale overheden de rol van sociale ondernemingen graag verder zouden stimuleren. Maar hoe? Deze ondernemingen zijn er tenslotte om te ondernemen, niet om afhankelijk te zijn van subsidies.

Daarom zoeken overheden naar andere manieren. Een gemeente overwoog ooit om regels voor duurzame ondernemingen te versoepelen, bijvoorbeeld bij het toekennen van vergunningen. Uiteindelijk is dit niet gebeurd. Maar zou het een optie zijn om sociale ondernemers voorrang te geven bij procedures of vergunningsaanvragen? Wie durft?

Maatschappelijk inkopen

Wat in ieder geval wél kan en gebeurt: bij deze ondernemingen inkopen! 60 tot 70% van de gemeentelijke begroting is bijvoorbeeld bestemd voor de inkoop van producten en diensten. Hiervan is een aanzienlijk deel heel goed bij sociale ondernemingen te besteden.

Daar zitten wel wat haken en ogen aan. Want hoe klein het product of de dienst ook is, publieke inkopers hebben bij álles wat ze inkopen rekening te houden met de volgende aanbestedingsbeginselen:

• Niet discrimineren naar nationaliteit.
• Iedereen moet objectief en gelijk behandeld worden en dezelfde informatie krijgen.
• Keuzes moeten vooraf duidelijk zijn en beslissingen moeten goed gemotiveerd worden.
• Alle vragen en eisen moeten in een redelijke verhouding tot de inkoopopdracht staan.

Daarnaast mag een aanbesteding met een waarde boven de Europese drempelbedragen niet selectief worden opengesteld, zodat bijvoorbeeld uitsluitend sociale ondernemingen eraan deel kunnen nemen; álle ondernemingen moeten op deze opdrachten in kunnen schrijven – zie daarvoor ook dit factsheet, uiteengezet door advocatenkantoor CMS.

Meer mogelijkheden

Maar bij aanbestedingen beneden de Europese drempelbedragen hebben gemeenten, provincies en waterschappen meer vrijheden en opties om sociale ondernemingen via inkoop te stimuleren; bijvoorbeeld bij kleine inkoopopdrachten die één-op-één (vaak met een waarde tussen € 0,- en € 50.000,-) of meervoudig onderhands gegund mogen worden (meestal met een waarde tussen € 50.000,- en € 215.000,-). Zo kunnen deze overheden bijvoorbeeld van hun medewerkers eisen dat ze deze onderhandse inkopen – waar mogelijk – aan sociale ondernemingen gunnen.

Ook kunnen publieke inkopers, op basis van de percelenregeling, Europese aanbestedingen opdelen in percelen en een klein perceel onderhands aan een sociale onderneming gunnen. En tenslotte kunnen inkopers toestaan dat hun opdrachtnemers hun Social Return invullen door zélf producten of diensten bij sociale ondernemingen af te nemen.

Nu komt natuurlijk de vraag naar boven die publieke inkopers mij constant stellen: “Wát is dan een sociale onderneming? Hoe kan ik dat vaststellen? Ik moet tenslotte objectief en transparant zijn.”

Objectieve toetsing

En daar komt de Code Sociale Ondernemingen om de hoek kijken. De principes van de Code en de registratie van ondernemingen die deze naleven, helpen om sociale ondernemingen te herkennen; de ondernemingen in het Register zijn namelijk al objectief getoetst op de manier waarop zij die principes naleven. Met deze kennis bij de hand, kun je als inkoper dus gemakkelijk zien welke ondernemingen zich daadwerkelijk inzetten om maatschappelijke impact te creëren – zodat je objectief en transparant kunt verantwoorden dat zij energie en betekenis geven aan je gemeente, provincie of waterschap.

Dat is dan ook de reden dat ik ben toegetreden tot het bestuur van de Code Sociale Ondernemingen; omdat ik vanuit de praktijk zie dat hier behoefte aan is. Maar om het Register te laten werken, is het nodig dat zowel overheden, sociale ondernemingen als de Code elkaar versterken. We hebben inkopers nodig die de mogelijkheden aangrijpen om sociale ondernemingen te stimuleren. Zij kunnen daarbij steunen op het Register van de Code als objectieve toetsing; een Register dat uiteindelijk alleen kan bestaan omdat sociale ondernemingen massaal de principes van de Code naleven en zich laten registreren. En hoe meer het Register voor inkopers een belangrijk toetsingsinstrument wordt, hoe aantrekkelijker het voor een sociale onderneming wordt om zich te registreren.

Kortom, ook daar is betekenis en energie voor nodig. En daar ga ik me, samen met de rest van het bestuur, heel graag voor inzetten!