“We werken toe naar een betekeniseconomie”
Wethouder Robbert Berkhout over sociaal ondernemen in Haarlem
3 maart 2022
Robbert Berkhout is wethouder Duurzaamheid, Economie en Mobiliteit in Haarlem. Sinds 2019 heeft deze gemeente de Code Sociale Ondernemingen opgenomen in het eigen SROI-beleid. Wat is volgens de wethouder de functie van sociale ondernemingen in de stad? Hoe kijkt hij aan tegen de rol van de Code? En hoe ziet hij de toekomst van sociaal ondernemen – of, zoals ze in Haarlem zeggen, ‘impact-ondernemen’?
“Toen ik in Haarlem wethouder werd, merkte ik dat verschillende termen de ronde deden: ‘sociaal ondernemen’, ‘maatschappelijk ondernemen’, ‘impact-ondernemen’. Sinds enige tijd hebben wij gekozen voor die laatste definitie. Daarmee trekken we het iets breder, naar alle ondernemers die impact maken: op het sociale aspect, maar ook op het gebied van duurzaamheid of het versterken van de circulaire economie. Een impact-ondernemer wil zorgen voor een positieve verandering in zijn omgeving en kijkt niet naar zoveel mogelijk winst maken, maar vooral naar het toevoegen van waarde.”
“Dat valt misschien ook allemaal onder de definitie van ’sociaal ondernemen’, maar die term impliceert denk ik dat het vooral om arbeidsparticipatie gaat. Dan moet je wat meer uitleggen dat het niet alleen om de traditionelere, wat smalle benadering van SROI gaat. Wij hanteren een brede benadering: met ‘impact-ondernemen’ proberen we de hele maatschappelijke verbetering te vatten en onder de term ‘SROI’ verstaan we niet alleen arbeidsparticipatie, maar ook andere duurzame of circulaire activiteiten.”
Op weg naar een ‘betekeniseconomie’
”Wat mij betreft hebben impact-ondernemers in Haarlem een heel belangrijke rol, die ook is opgenomen in het coalitieakkoord. In de stad werken we toe naar – en daar komt weer zo’n term – de ‘betekeniseconomie’: een economie waarin het toevoegen van betekenis aan de maatschappij centraal staat, dus anders dan de traditionele economie. In de overgang daarnaartoe, hebben impact-ondernemers een belangrijke functie.”
“We proberen de weg naar de betekeniseconomie samen met de impact-ondernemers in Haarlem vorm te geven. De afgelopen jaren hebben we dat gedaan door met ze mee te kijken: Waar lopen zij tegenaan? Wat hebben zij nodig? Daar is het Actieprogramma Impact Ondernemen 2020-2024 uit gevolgd. We zien dat je bijvoorbeeld via inkoop een grote impact kunt hebben. Ook het netwerk versterken helpt al enorm. Dat heeft geleid tot het Kennemer Inkoop Platform: hier wordt vraag en aanbod op het gebied van SROI bij elkaar gebracht.”
“Maar het is vooral belangrijk om de verhalen van succesvolle impact-ondernemers een podium te bieden. Op die manier worden partijen met elkaar in contact gebracht en ontstaat kennisuitwisseling: over de verschillende manieren waarop impact-ondernemers werken, maar ze kunnen elkaar bijvoorbeeld ook over de Code Sociale Ondernemingen vertellen.”
“Zo organiseren we in Haarlem al drie jaar op rij de Groene Textielroute, een ludieke wandelroute door de stad voor het winkelend publiek, langs alle impact-ondernemers die bezig zijn met circulair textiel, zoals tweedehands of duurzame kleding. Een van die deelnemende ondernemingen heeft zich onlangs bij de Code aangesloten: Sûr Atelier. Dit is zowel een café als een plek waar statushouders hun vak weer uit kunnen oefenen – in dit geval textiel of kleding maken en repareren. Zulke combinaties zijn interessant en werken heel goed.”
“Met de route proberen we op een laagdrempelige manier te laten zien hoeveel impact-ondernemers er al in onze stad zijn. Je ziet dat het werkt en dat steeds meer ondernemers zich aansluiten. Daarmee versterk je dat netwerk. Het kan ook zijn dat meer ondernemers geïnspireerd worden om die stap naar het sociaal ondernemen te maken.”
Herkenning en houvast
“Sinds 2019 passen we het Register van de Code Sociale Ondernemingen toe in ons SROI-beleid. Het is heel fijn dat we hier gebruik van kunnen maken. Dat doen wij eigenlijk om twee redenen. Allereerst omdat wij zo de echte sociale of impact-ondernemers goed kunnen herkennen. Dat helpt ons enorm om meer sociaal in te kopen: als een onderneming is opgenomen in het Register, is daar uitgebreid naar gekeken en weten we dat het goed zit.”
“De tweede reden is dat het ook andersom werkt. We vinden het namelijk belangrijk dat zo’n instrument bestaat. Niet alleen vanwege de herkenning, maar ook in het bieden van een houvast aan ondernemers: Waar moet je als impact-ondernemer aan voldoen? Wat is er nodig om die stappen te zetten? We denken dat we daar als gemeente aan bij kunnen dragen door dat Register ook te hanteren. Hoe meer inkopende partijen of gemeenten zich aan de Code verbinden en hoe duidelijker en groter dat landelijk wordt neergezet, hoe uniformer en hoe herkenbaarder het wordt om daar als ondernemer naartoe te werken of aan te voldoen.”
“We zijn dan ook blij om te zien dat de Code een behoorlijke naam begint te krijgen en dat steeds meer ondernemingen zich aansluiten. Ik zou impact-ondernemingen ook aanraden om dat te doen. Ik ben weliswaar wethouder en geen ondernemer, maar naast houvast geeft het denk ik ook een bepaalde trots als je aan de Code voldoet. Dat is een beloning voor al het harde werk dat je er als ondernemer – vaak idealistisch en gedreven – in stopt. Ik zou dus zeggen: gun jezelf die beloning.”
Iedereen meenemen
“Het risico dat ik ergens nog wel zie, is dat de Code door bestaande ondernemers beleefd wordt als een hoge drempel om sociaal ondernemer te worden. Volgens mij is die niet zo bedoeld, maar ik maak me er wel zorgen over als de Code zo wordt geïnterpreteerd.”
“Reguliere ondernemers zullen nog wel lange tijd een rol spelen. In dit soort transities heb je early adopters, die moeten het pad effenen – hun voorbeelden moeten voor zich gaan spreken. Reguliere ondernemingen kunnen via de SROI-constructie bijdragen of leren van het pad dat geëffend wordt door impact- of sociaal ondernemers.”
“De valkuil is ‘wij doen het goed en de rest niet’. Dat zou in het slechtste geval averechts kunnen werken en dan gaat die transitie naar de betekeniseconomie niet de massa krijgen die nodig is. De Code moet dus niet uitsluitend worden, maar zich er bewust van blijven dat ze iedereen mee moeten nemen in deze transitie en daarvoor open moeten blijven staan. Volgens mij gebeurt dat ook, in ieder geval aan de hand van de vijf principes: door handvatten te geven hoe je sociale of impact-onderneming kunt worden.”
Hoopvol gestemd
“Aan de andere kant, als er niet zoiets is als een standaard waar je aan moet voldoen, kan het onduidelijk worden waar we het nou precies over hebben als het om sociaal of impact-ondernemen gaat, of kan dat aan zijn eigen succes ten onder gaan.”
“Wat wij in ieder geval merken is dat ondernemers steeds meer de waarde inzien van het op deze manier vormgeven van hun missie of visie. Ook zien we dat het voor werknemers steeds aantrekkelijker wordt als hun werkgever op deze manier doelen stelt – jonge werkzoekenden willen zich steeds meer identificeren met iets waarin maatschappelijke betekenis ook een rol speelt.”
“Wat dat betreft ben ik dus hoopvol gestemd en ik hoop dat die trend zich voortzet, zodat we die overgang naar een circulaire betekeniseconomie verder vorm kunnen gaan geven. Dat is best een ambitieus proces. Daarin moeten we heel erg veel met elkaar leren samenwerken en leren kennis te delen. Ik zou willen zeggen: overheden en ondernemers, blijf elkaar opzoeken en weet elkaar te vinden. De Code moet daarin een bemiddelende rol kunnen vervullen, want dit proces kan niet vanuit maar één van die partners komen. Dit moet je samen doen.”
“Ik hoop onze aanpak in Haarlem ook mee te kunnen geven aan andere steden, want ik ben daar blij mee en trots op. We zijn aangesloten bij de City Deal Impact Ondernemen. Daarbij willen we te weten komen hoe andere steden het aanpakken, maar vooral ook delen hoe het bij ons gaat. Wij hebben een bijna pragmatische aanpak: niet theoretisch, maar we gaan het gewoon doen. Ga het niet allemaal zelf verzinnen, ga niet allemaal mooie ambtelijke stukken schrijven, maar ga vooral experimenteren. En dat begint heel laagdrempelig: bij het persoonlijke contact met de ondernemers in de stad.”
Robbert Berkhout, wethouder Duurzaamheid, Economie en Mobiliteit in Haarlem.
