Steward-ownership: hét governance-model voor sociale ondernemingen?

Een afgewogen financieel beleid, een van de vijf principes van de Code, is op verschillende wijzen vorm te geven. Eén manier die steeds meer aandacht krijgt, is steward-ownership. Hoe werkt deze ‘kapitalisme-hack’ precies? En wat maakt dit model interessant voor sociale ondernemingen?

Voor iedere onderneming is het een lastige balans: hoe weeg je financiële winst op korte termijn af tegen de missie en belangen van je organisatie op de lange termijn? Dat evenwicht is in het huidige Angelsaksische, shareholder primacy-model flink verstoord, zegt Nina de Korte van We Are Stewards. Deze organisatie wil met steward-ownership in Nederland een ander model op de kaart zetten.

Nina: ‘In het shareholder primacy-model zitten te veel perverse prikkels ingebakken. Die leiden tot veel meer kortetermijndenken en -handelen in bedrijven. Je ziet bijvoorbeeld steeds vaker dat CEO’s betaald worden in aandelenpakketten. Daarmee komen ze aan dezelfde kant als aandeelhouders te staan en worden ze heel gevoelig voor aandelenstijgingen op de korte termijn. Voor startups geldt hetzelfde: de oprichters zijn eigenaar, wat ze gevoeliger maakt voor hoge waarderingen van het aandeel. Ze worden niet per se beloond voor het sturen van het bedrijf naar een gezonde, zelfstandige en winstgevende organisatie, waardoor ze vaak sterker inzetten op het vergroten van hun marktmacht en weinig aandacht hebben voor hun maatschappelijke impact.’

Onderliggende principes

Steward-ownership bestaat al jaren en wordt wereldwijd toegepast. Hoe het model in de praktijk vorm krijgt, is afhankelijk van de rechtsvormen die ter plekke mogelijk zijn, maar de onderliggende principes zijn overal hetzelfde: ‘zelfbestuur’ en ‘winst dient de missie’.

‘Zelfbestuur’ betekent dat het stemrecht ligt bij de ‘stewards’ van het bedrijf, de ‘rentmeesters’. Dit zijn de mensen die daadwerkelijk betrokken zijn bij de organisatie en de missie. Zij geven richting aan de onderneming en houden daarbij sterk de belangen op de lange termijn in het oog. Hun stemrecht kunnen ze niet verkopen. ‘Winst dient de missie’ betekent dat oprichters en investeerders weliswaar eerlijk gecompenseerd worden, maar dat winst wordt geherinvesteerd in het bedrijf of in lijn met de missie wordt gedoneerd. Met deze principes wordt de missie van een bedrijf niet langer gehinderd door een wens tot winstmaximalisatie.

Feilbaarheid onderschrijven

Nina: ‘Steward-ownership is interessant voor sociale of impactondernemers omdat ze zichzelf vaak al op een bepaalde manier als ‘stewards’ zien, maar misschien nog niet het eigendomsmodel hebben gevonden dat daarbij past.’ Want hoewel impact- of sociale ondernemers vaak intrinsiek gemotiveerd zijn om hun maatschappelijke missie voorop te stellen, zijn ook zij volgens Nina niet immuun voor financiële prikkels of druk van aandeelhouders.

‘Ik denk dat het onzinnig is om investeerders of oprichters die cashen ‘slecht’ of ‘inhalig’ te noemen. Als een onderneming zo ingericht is dat aandeelhouders uiteindelijk altijd de belangrijkste stakeholders zijn, zal elke onderneming vroeg of laat kiezen om hun belangen boven die van andere betrokkenen te plaatsen. Het systeem zit ons dus in de weg.’

Impactinvesteerders zijn zich er vaak van bewust dat ze voor vergelijkbare dilemma’s kunnen komen te staan. Nina: ‘Zij zien ook wel dat het eigenlijk gek is dat ze geld investeren in een bedrijf om een missie uit te voeren, maar daar tegelijk stemrecht bij krijgen. Daarmee worden ze de best vertegenwoordigde belanghebbende van de onderneming, terwijl het idee van impactgedreven bedrijven juist is dat ze zorgen voor een goede vertegenwoordiging van andere stakeholders of zelfs van de aarde als geheel.’

'Dat is het mooie aan steward-ownership: als je een muur zet tussen macht, invloed, stemrecht aan de ene kant en financieel gewin aan de andere, neem je die perverse prikkels weg en zorg je dat er veel meer langetermijnvisie in het bedrijf komt: je biedt ruimte aan andere belangen dan die van de aandeelhouders.’

Verschillende vormen

Er zijn bij steward-ownership verschillende juridische modellen mogelijk, waarvan er volgens We Are Stewards drie het belangrijkst zijn: een gouden aandeel, geneutraliseerd kapitaal of een beheerstichting – al moet je deze modellen volgens Nina meer zien als startpunten die meestal tot maatwerk of hybride vormen leiden.

Het eerste model houdt in dat een stichting een gouden aandeel krijgt om de structuur van het bedrijf te borgen: investeerders krijgen wel economische rechten, maar het stemrecht ligt bij de stewards en kan nooit verkocht worden. ‘Geneutraliseerd kapitaal’ betekent dat het economische eigendom van het bedrijf in handen van een stichting komt, waarmee de waarde volledig ‘geneutraliseerd’ is. Het stemrecht ligt ook hier bij stewards en ook dit kan nooit verkocht worden. Het model ‘beheerstichting’ betekent dat het gehele bedrijf of het merendeel van het stemrecht in handen is van een stichting met een degelijke governance-structuur, die als verantwoord eigenaar op kan treden.

Omwenteling naar het brede welvaartsdenken

We Are Stewards begeleidt ondernemingen bij het kiezen van de vorm van steward-ownership die het beste bij ze past. Al lukt dat niet altijd. Nina: ‘Als je een zittende investeerder hebt die het eigen stemrecht niet op wil geven, is het al te laat. En voor ondernemers geldt hetzelfde: als je geen antwoord kunt geven op de vraag welke vergoeding voor jou als ondernemer ‘genoeg’ is, is steward-ownership misschien niet het beste idee.’

Maar voor de meeste impact first-ondernemingen is het zeker een governance-model dat de moeite van het overwegen waard is. Squarewise en De Clique, beide opgenomen in het Register van de Code Sociale Ondernemingen, zijn inmiddels al steward-owned bedrijven.

Nina ziet de toekomst van steward-ownership zonnig in: ‘Het is geen keurmerk dat je na twee jaar weer kunt laten vervallen: je legt de scheiding tussen stemrecht en financieel gewin echt vast, waarmee het voor de toekomst geregeld is. Daarom denk ik dat steward-ownership, in de omwenteling van shareholder primacy naar het brede welvaartsdenken, uiteindelijk heel erg groot kan gaan worden.’

Van Nina de Korte en Gijsbert Koren verschijnt dit jaar het boek Toekomstbedrijven - Hoe steward-ownership ons gidst uit het tijdperk van de aandeelhouder bij Business Contact.

^{Drie vormen van steward-ownership.
Afbeelding: We Are Stewards.}